Hafta sonunu iyi geçirdiniz mi?
Finalmente (sonunda) bu hafta geçmiş zamanı öğrenmeye başlıyoruz!
İtalyanca’da geçmiş zaman çekimlerinde avere ve essere yardımcı fiillerinin kullanıldığını söylemiştim. Geçmiş zamanda fiilleri avere ile çekilen fiiller ve essere ile çekilen fiiller diye iki gruba ayırabiliriz.
Fiillerin büyük çoğunluğu avere ile çekilir. Essere ile çekilen fiiller, doğrudan bir nesne almayan (ne, kim, neyi, kimi sorularına cevap vermeyen) geçişsiz fiillerdir. Olmak, bir durumda bulunmak, kalmak, durum değiştirmek, meydana gelmek ve gitmek, gelmek, çıkmak gibi fiiller essere ile çekilir.
Bu ayrıntılara dalmak yerine essere ile çekilen fiilleri öğrenip diğer fiilleri avere ile çekeceğimizi bilmemiz yeterli şimdilik.
Peki, bir fiili avere veya essere ile çekmek ne demek?
Avere filinin geniş zaman çekiminden (ho, hai, ha, abbiamo, avete, hanno) veya essere fiilinin geniş zaman çekiminden (sono, sei, è, siamo, siete, sono) sonra asıl fiilimizin geçmiş zaman halini kullanarak geçmiş zaman cümleleri kurabiliriz.
Kurallı fiillerin geçmiş zaman hali şöyledir:
-are ile biten fiiller -> -ato (parlare -> parlato)
-ere ile biten fiiller -> -uto (vendere -> venduto)
-ire ile biten fiiller -> -ito (dormire -> dormito)
Bu üç fiil de avere ile çekildiği için şu şekilde cümle kuracağız:
ho parlato (konuştum), abbiamo venduto (sattık), ha dormito (uyudu), hanno venduto (sattılar), avete dormito (uyudunuz), hai parlato (konuştun), abbiamo parlato (konuştuk)
Avere ile çekilen fiillerin geçmiş zaman hali tüm şahıslar için aynıdır.
Şimdi de essere ile çekilen üç kurallı fiil verelim:
-are ile biten fiiller -> -ato (andare -> andato)
-ere ile biten fiiller -> -uto (cadere -> caduto)
-ire ile biten fiiller -> -ito (uscire -> uscito)
Essere ile çekilen fiillerin son harfi öznenin cinsiyetine ve tekil/çoğul olmasına göre değişir (andato, andata, andati andate).
Buna alışmak biraz zaman alabilir.
sono andato (gittim, erkek), sono uscita (çıktım, kadın), è andato (gitti, erkek), è caduta (düştü, kadın veya dişi nesne), sei uscito (çıktın, erkek), siamo uscite (çıktık, kadınlar), sono usciti (çıktılar, erkekler veya karışık bir grup)
Essere ile çekilen bazı kurallı fiiller: andare, arrivare, cadere, diventare, entrare, fuggire, partire, restare, ritornare, salire, stare, uscire
Essere ile çekilen bazı kuralsız fiiller ve geçmiş zamanları: giungere
(giunto), morire (morto), essere (stato), nascere (nato), rimanere
(rimasto), scendere (sceso), succedere (successo), venire (venuto)
Bunları öğrendikten sonra, yeni karşılaşacağınız fiilleri genellikle avere ile çekmeniz gerektiğini düşünün.
Dikkat çekmek istediğim bir şey var:
Bazı fiillerin iki anlamı var ve anlamına göre avere veya essere ile çekiliyor. Finire fiili bitirmek anlamında kullanılıyorsa avere, bitmek anlamında ise essere ile çekilir (ho finito il compito, il film è finito).
Aynı şekilde, passare fiili geçmek anlamında essere ve yazının başlığında kullandığım gibi geçirmek anlamında avere ile çekilecek (sono passati dieci anni, abbiamo passato bellissimi anni in questa città).
Diğer bir örnek de ritornare fiili. Geri vermek, iade etmek anlamında avere ve dönmek, geri gelmek anlamında essere ile çekilir (ho ritornato i soldi, sono ritornato/a a casa).
Son olarak da avere ile çekilip kuralsız olan fiillere bakalım:
aprire (aperto), chiudere (chiuso), chiedere (chiesto), correre (corso), decidere (deciso), dipingere (dipinto), dire (detto), fare (fatto), leggere (letto), mettere (messo), offrire (offerto), perdere (perso, perduto), piangere (pianto), prendere (preso), ridere (riso), rompere (rotto), scegliere (scelto), scrivere (scritto), spegnere (spento), vedere (visto, veduto), vincere (vinto), vivere (vissuto)
I tre verbi modali (volere, potere, dovere) ise beraberinde kullanılacak fiil avere ile çekiliyorsa avere, essere ile çekiliyorsa essere ile çekilir.
Abbiamo voluto viaggiare in macchina (Arabayla seyahat etmek istedik) Siamo voluti/e andare in macchina (Arabayla gitmek istedik)
Non ho potuto parcheggiare la macchina (Arabayı park edemedim)
Non sono potuto/a uscire dalla macchina (Arabadan çıkamadım)
Ho dovuto lavare la mia macchina (Arabamı yıkamak zorunda kaldım)
Sono dovuto/a andare con la macchina (Arabayla gitmek zorunda kaldım)
Trenle gittik
Bir araçla bir yere gideceğimizi belirtirken in macchina (in auto), in autobus, in treno veya articolo kullanmak şartıyla con la macchina (con l’auto), con l’autobus, con il treno diyeceğiz.
