Edilgen fiil (çatı)!
Daha önce Come si dice? (nasıl denir), Come si scrive? (nasıl yazılır) ve Come si pronuncia? (nasıl telaffuz edilir) soruları ile edilgen yapı hakkında bir fikrimiz olmuştu. Si passivante adı verilen bu yapıda si beve (içilir), non si mangia (yenmez), si dice (denir), si ascolta (dinlenir), si può fare (yapılabilir), non si deve parlare (konuşulmamalı) gibi genel bir ifade söz konusudur.
Si vede (görülür, görülüyor) örneğini alalım. Non si vede bene con questi occhiali (bu gözlükle iyi görülmüyor), si vede poco da qui (buradan az görülüyor) veya non si vede niente (hiçbir şey görülmüyor) diyebileceğimiz gibi görülen/görülmeyen şeyin ne olduğunu da söyleyebiliriz:
Dalla finestra si vede un bellissimo parco (pencereden çok güzel bir park görülüyor).
Eğer görülen şey birden fazla ise fiilimizin çekimi de çoğul olmalıdır:
Dalla finestra si vedono dei grattacieli (pencereden gökdelenler görülüyor).
Diğer edilgen yapıda, etken cümledeki nesne edilgen cümlenin sözde öznesi olur. Edilgen cümle essere veya venire yardımcı fiili ve asıl fiilin geçmiş zaman hali ile oluşturulur.
I cittadini rispettano le regole (vatandaşlar kurallara uyar/uyuyor).
Bu etken cümleyi şu iki şekilde ifade edebiliriz:
Le regole sono rispettate dai cittadini (vatandaşlar tarafından kurallara uyulur).
veya
Le regole vengono rispettate dai cittadini (vatandaşlar tarafından kurallara uyulur).
Eğer kurallar değil de tek bir kuraldan bahsedecek olsaydık sono ve vengono yerine é ve viene demeliydik (la regola é/viene rispettata dai cittadini).
Bir eylemin kim tarafından gerçekleştirildiğini belirtirken da ve tabii ki gerekiyorsa articolo ile birleşmiş halini kullanmalıyız (da+i cittadini).
Kurala veya kurallara uyulması gerektiğini söylemek istersek dovere ve essere/venire fiillerini birlikte kullanabileceğimiz gibi yalnızca andare fiilini de kullanabiliriz.
La regola deve essere/venire rispettata (Kurala uyulmalı)
Le regole devono essere/venire rispettate (Kurallara uyulmalı)
veya
La regola va rispettata (Kurala uyulmalı)
Le regole vanno rispettate (Kurallara uyulmalı)
Edilgen çatıda geçmiş zaman kullanımı biraz zordur. Şimdilik kuralı söyleyip bir örnek vereyim, daha sonra yazılarda kullanarak daha doğal bir şekilde öğrenmenize yardımcı olayım.
Geçmiş zamanda essere fiilinin kendisi de essere ile çekildiği ve bu fiilin geçmiş zamanı stato olduğu için edilgen cümleler şu şekilde kurulur. Essere ile çektiğimiz fiillerde cümlenin öznesinin cinsiyetine ve tekil/çoğul olma durumuna dikkat etmemiz gerektiğini unutmayın.
La mia macchina non é stata lavata da due mesi.
(Arabam iki aydır yıkanmadı)
Not: Bunu belirtmeden geçemeyeceğim, bu gerçekten benim arabam. Kitabı hazırlarken, yazdıkça illustrasyonları hazırlasın diye Gamze’ye yolluyordum ve resim istediğim yerlere parantez içinde terliksiz bir aile veya sopa ucunda çıkınıyla dağ bayır kaçan H harfi çılgınlığında bir açıklama yazıyordum. İki aydır yıkanmayan araba örneğimin altına da kirli bir araba notu düşmüştüm yalnızca. Uzaktan çalıştığımız ve tabii ki arabamı bilmediği halde tıpatıp aynısı gelince şok oldum.
Ve baktım bayağı bir süredir ihmal etmişim, utanç içinde o gün hemen yıkattım!