Eğlenerek İtalyanca öğrenmek isteyenler için hazırladığım bloguma hoşgeldiniz! Öğrenmeye yeni başlıyorsanız, bütünlük açısından başta Gramer kategorisindekiler olmak üzere tüm yazıları ilkinden itibaren sırayla okumanızı öneririm..
Blogun ilk yazısını, modern İtalyanca’nın temelini oluşturan ve dünya edebiyatının en önemli eserlerinden biri olarak kabul edilen İlahi Komedya’nın yazarı, asıl adı Durante yerine Dante adını kullanan Dante Alighieri hakkında yazmıştım. Yakın zamanda (26 Şubat) güncelleyip tekrar yayınlamıştım. Bugün ise Dante günü için tarihini değiştirip yeniden yayınlıyorum.
Contrariamente alle credenze popolari (genel kanının aksine), İtalyanca yalnızca İtalya’da ve İsviçre’nin güneyinde, İtalyan sınırı boyunca konuşulan bir dil değildir. İtalyanca; İsviçre, Malta, Hırvatistan, Slovenya venaturalmente(tabii ki) İtalya yarımadasında bulunan San Marino ve Vatikan’dalingua ufficiale’dir. Bu, İtalyanca’nın yaygın olarak konuşulduğu bu ülkelerde resmî bir dil olarak kabul edilmiş olması anlamına gelmektedir. İtalyanca, bu ülkelerin dışında çok sayıda İtalyan göçmenin yaşadığı, yani piccolo (küçük) İtalya’ların bulunduğu Amerika, Kanada, Avustralya, Brezilya, Venezuela, Uruguay gibi ülkelerin yanı sıra Almanya, İngiltere, Belçika ve Fransa gibi Avrupa ülkelerinde ve hatta Libya, Somali ve Etiyopya’da konuşulmaktadır.
İtalyanca öğrenmeye başlarken anmamız gereken ilk kişi elbette Cehennem, Araf ve Cennet bölümlerinden oluşan, dünya edebiyat tarihinin en önemli başyapıtlarından biriLa Divina Commedia‘yı (İlahi Komedya) yazan şair ve siyasetçi Dante Alighieri’dir.
Dante Alighieri (1265-1321)
Dante Alighieri, bugün konuşulan modern İtalyanca’nın babası olarak bilinir. Dante’nin döneminde edebi eserlerde kullanılan dil çoğunlukla Latince olmasına rağmen, Dante İlahi Komedya‘yıdialetto fiorentino(Floransa lehçesi) ile yazmıştır.
Ama her baba gibi, Dante de çocukları konusunda mükemmeliyetçi ve İtalyanların fiil çekimlerinde hâlâ hata yapıyor olmasından şikâyetçi!
Komedya’yı yazmak için 20 yılımı verdim, İtalyanlar 700 yıl sonra FİİLLERİ ÇEKERKEN hâlâhata yapıyorlar!!!
Bugün İtalya’nın farklı bölgelerinde halen birçok farklı lehçe konuşuluyor, ancak 19. yüzyıl İtalya’sında güneyde yaşayan birinin kuzeyde yaşayan birini anlaması bile mümkün değilmiş.
1861 yılında Unità d’Italia (İtalya Birliği) kurulduktan sonra devlet dairelerinde kullanılan, okullarda öğretilen ve günlük hayatta konuşulan tek bir resmi dilin seçilmesine karar verilince, ‘hangi bölgenin konuştuğu İtalyanca resmi dil olacak’ tartışmalarından sonra en güzel İtalyanca’nın Dante’nin kullandığı dil olduğuna karar verilmiş. E quindi (ve böylece) modern, standart İtalyanca’nın temeli Dante’nin İtalyancası olmuş.
T. S. Eliot’un yazdığı gibi “Dante ile Shakespeare dünyayı aralarında paylaşır; bu iki ada eklenebilecek üçüncü bir ad yoktur.” ama neyse ki İngilizler de aynı şekilde Shakespeare İngilizcesini standart dil yapmamış!
Bir kişi veya nesnenin yerini tutan kişi zamirlerini (pronomi personali) direttive indirettiolmak üzere iki grupta inceleyeceğiz. Hatta İtalyanca’da bunlar birleştirilipcombinatiolarak da kullanılıyor. Karıştırıp zorlanmayın diye üçünü ayrı ayrı ele alacağım.
Pronomi Diretti bir fiilin alabileceği nesnenin yerini tutar, zamirlerin ‘ismin i halinde’ ifade edilmiş şeklidir.
mi (beni), ti (seni), lo/la (erkek/dişi onu), La (sizi, resmî hitap) ci (bizi), vi (sizi), li/le (erkek çoğul/dişi çoğul onları)
Bu zamirler, üçüncü tekil ve üçüncü çoğul şahıs hariç, Verbi Riflessivi konusunda öğrendiğimiz pronomi riflessivi ile aynıdır.
İtalyanca’da kişi zamirleri fiilden önce gelir. Ancak, mastar halinde (parlare) ve gerundio (parlando) formundaki fiiller ile bitişik kullanılabilir. Bu zamirler ayrıca üçüncü tekil ve çoğul şahıs çekimi (parli, parlino) hariç, emir kipinde çekilmiş fiiller ile de (parla, parlate) kaynaşabilir.
Bunun en tanıdık örneği, Toto Cutugno’nun L’italiano şarkısının Lasciatemi Cantare (bırakın şarkı söyleyeyim) nakaratında. Lasciare (bırakmak) fiilinin ikinci çoğul emir kipi çekimi lasciate ile mi nesne zamiri birlikte mi lasciate (bırakın beni) şeklinde kullanılabildiği gibi lasciatemi olarak da kullanılabilir.
Che ora é? Non lo so (bilmiyorum) / Non so che ora é (saatin kaç olduğunu bilmiyorum) Va bene se ti chiamo dopo le dieci? (Seni saat ondan sonra arasam olur mu) Sì, chiamami quando vuoi (Evet, beni istediğin zaman ara) Venite a trovarci? (Bizi ziyaret edecek misiniz) Come no, è da tanto tempo che non ci vediamo (Tabii ki, çok zamandır görüşmüyoruz) Ho perso la mia borsa, la sto ancora cercando (Çantamı kaybettim, hâlâ arıyorum)
Ti amo ifadesinde amare (sevmek) fiili ile kullanılan ti de un pronome diretto. Bir arkadaşımıza veya yakınımıza sevgimizi belirtmek için ise voler bene ifadesini kullanarak ti voglio bene, ti voglio tanto bene demeliyiz.
Hai letto questo libro? (Bu kitabı okudun mu) Sì, l’ho letto (Evet, onu okudum)
Hai letto questi libri? (Bu kitapları okudun mu) Sì, li ho letti tutti (Evet, hepsini okudum)
Geçmiş zamanda bu zamirleri kullanırken sözcüğün cinsiyetine ve nesnenin tekil/çoğul durumuna dikkat etmemiz gerekiyor. Yukarıdaki soru il libro (kitap) yerine la rivista (dergi) gibi dişi bir sözcük için sorulmuş olsaydı örneğimiz şöyle değişecekti:
Hai letto questa rivista? (Bu dergiyi okudun mu) Sì, l’ho letta (Evet, onu okudum)
Hai letto queste riviste? (Bu dergileri okudun mu) Sì, le ho lette tutte (Evet, hepsini okudum)
Lo ve la, sesli harfle veya h ile başlayan bir fiil ile kullanılacaksa apostrofoile kısaltılır. İtalyanca’da h harfi okunmadığı için yukarıdaki örnekte olduğu gibi avere (sahip olmak) fiilinin ho, hai, ha çekimlerinde de bu kısaltma kullanılıyor.
L’avete capito vero?
Bir sonraki konumuzpronomi indiretti!
Sözlerinin ve ilgili güzel görsellerin olduğu bir klipte L’italiano dinleyerek güne başlamak iyi gelebilir:
Emir Kipine geldi sıra ama benim bir türlü anlatasım gelmedi. Bazen söyleme şekline göre ya da yanına eklenen veya eklenmeyen ifadeler ile adı üstünde bir emir gibi geliyor insana ve itici olabiliyor. Git, gitme, ara, arama gibi davranışlarımızı yönetmeye çalışan yakınlarımız var. Ben eşyalarıma ve markalarıma sadık olduğum için bana sık sık arabanı değiştir, yeni bir telefon al artık, almışken plus, ultra, mega al bari gibi emirler gelir.
Uzun süre arabasının çıkardığı arızalardan yakınan, nerede nasıl rezil olduğunu anlatan, değiştireceğini söyleyen bir arkadaşım dönüp bir anda sen de değiştir arabanı diyebiliyor. Ben de niye ki, seninkinden indik benimkine bindik, o da mı arıza yapmaya başladı diye sorabiliyorum artık. Ya da her konuda bana akıl danışan biri en olmadık bir yerde yap ama, git ama diye saçma sapan diretince benim aklım bana yetiyor şimdilik diye bir cevap verip tercihlerime ve olanaklarıma göre kendim karar verebileceğimi söylüyorum. Ama bu dobralık mertebesine çok yıllar sonra gelebildim. Bu emir komuta zincirini kırmam lazım.
Neyse, stiamo calmo e parliamo italiano (sakin olalım ve İtalyanca konuşmaya devam edelim)!
Burada genel hatlarıyla anlatıp yine yazılarımda kullanarak, emir kipinin kullanıldığı şarkılar seçerek doğal bir şekilde öğrenmenize yardımcı olacağım, abbiate pazienza per favore (sabırlı olun lütfen).
Bakın bir lütfen ibaresi ekleyince emir olmaktan çıkıp rica oldu!
Bu tabloda parlare (konuşmak), vedere (görmek) ve partire (ayrılmak, yola çıkmak) fiilleri üzerinden, kurallı fiillerde mastar eki atıldıktan sonra hangi ekleri getireceğimizi vediamo (görelim):
Konuş, konuşsun/konuşun (resmî hitap), konuşalım, konuşun, konuşsunlar gibi anlamlar vermemize yardımcı olan bu eklere bol pratik yaparak alışabilirsiniz.
Konuşayım, göreyim/bakayım veya yola çıkayım/gideyim demek istersek, yani bu tabloda olmayan io (ben) şahıs zamiri için, birinci şahıs şimdiki zaman eki ile parlo, vedo veya parto diyebiliriz.
Konuşmayın, görmesin, ayrılmasınlar gibi ifadelerde non olumsuzluk sözcüğünü kullanacağız. Çekilmiş bir fiilin başınanongetirmek yeterli, ancak ikinci tekil şahıs (sen) için fiil mastar halinde kalır.
non parlare (konuşma) AMA non parli (konuşmasın/resmî hitapla konuşmayın), non parlate (çoğul konuşmayın), non parlino (konuşmasınlar)
Stai attento/a, c’è molto traffico oggi (Dikkatli ol, bugün çok trafik var) Apri la finestra per favore, fa molto caldo (Pencereyi aç lütfen, çok sıcak) Non uscite senza ombrello, piove (Şemsiyesiz çıkmayın, yağmur yağıyor) Signora, aspetti per favore, vengo subito (Bekleyin lütfen, hemen geliyorum)
Emir kipinde sık kullanılan ve çekimleri kuralsız olan bazı fiiller şunlardır:
essere – sii, sia, siate, siano avere – abbi, abbia, abbiate, abbiano andare – va’/vai, vada, andate, vadano venire – vieni, venga, venite, vengano stare – sta’/stai, stia, state, stiano dire – di’, dica, dite, dicano fare – fa’/fai, faccia, fate, facciano dare – da’/dai, dia, date, diano sapere – sappi, sappia, sappiate, sappiano bere – bevi, beva, bevete, bevano
Genellikle kılavuzlardaki talimatlarda fiilin mastar hali emir kipi olarak kullanılıyor:
Controllare l’integrità dell’imballo (Ambalajın bütünlüğünü kontrol edin) Non avvicinarsi alle macchine in moto (Hareket halindeki makinelere yaklaşmayın)
Bir banka çalışanı (un impiegato di banca) gibi bizi tanımayan kişilerin bile prima di concludere la chiamata (aramayı sonlandırmadan önce) rahatlıkla tembihlediği gibi, abbiate cura di voi (kendinize iyi bakın).
Peki diyorum ben kim bu tembihte bulunursa, artık bundan vazgeçilsin istiyorum!
Deniz fenerlerini konu ettiğim yazının sonunda farò una foto di ogni faro che vedrò (göreceğim her deniz fenerinin fotoğrafını çekeceğim) cümlesi ile bir sonraki gramer konumuzun Gelecek Zaman olduğunu müjdelemiştim!
Gelecek zamanda kurallı olan fiillerin -are, -ere veya -ire mastar ekini attıktan sonra hangi ekleri aldığına parlare (konuşmak), prendere (almak) ve partire (bir yerden ayrılmak, yola çıkmak) fiillerini örnek vererek bakalım:
Yukarıda gördüğünüz gibi, mastar halleri –are ve –ere ile biten kurallı fiillerin gelecek zamanda aldığı ekler aynıdır.
Tüm zamanlarda olduğu gibi, her çekilmiş fiil aynı zamanda vurguyla soru olabilir, unutmayın: Parlerai? (konuşacak mısın), prenderemo? (alacak mıyız), partiranno (yola çıkacaklar mı).
Gelecek zamanda kuralsız çekilen fiillerin sayısı çok azdır. Aynı ekleri aldıkları için yalnızca hangi fiillerin kuralsız olduğunu ve birinci tekil şahıs çekimlerini bilmeniz yeterli olacaktır.
Sık kullanacağınız fiilleri essere (olmak) ve avere (sahip olmak) yardımcı fiillerini başa alarak veriyorum:
C’è (var, tekil) ve ci sono (var, çoğul) kalıpları gelecek zamanda ci sarà (olacak, tekil) ve ci saranno (olacak, çoğul) olarak çekilir. Yine non kullanarak non ci sarà (olmayacak, tekil) ve non ci saranno (olmayacak, çoğul) diyebiliriz.
Dönüşlü fiiller gelecek zamanda da aynı şekilde çekiliyor: mi alzerò (kalkacağım), si prepareranno (hazırlanacaklar), ci vedremo (görüşeceğiz).
Carissima (çok sevgili) arkadaşım Nilgün’ün on beş yıl sonra öğrenci olarak elime düşen haylaz yeğeni Ahmet Can, “Siz de yazlıkta habire Vincerò Perderò dinlerdiniz” deyip aynı cin bakışı fırlatınca çok şaşırdım çünkü o zamanlar beş veya altı yaşındaydı.
Ben bile unutmuştum ama o deyince hatırlayıverdim. Nilgün ile İtalyanca çalışmak için tanışıp hemen çok yakın arkadaş olmuştuk. Artık pratiğimizi deniz kenarında İtalyanca şarkılar dinleyip söyleyerek yapıyorduk. Evet, o ara fena halde Mario Frangoulis’e takmıştık ve gerçekten de sürekli Vincerò Perderò şarkısını dinler, efkârlanırdık.
Ahmet Can da arada bir fırtına gibi yanımıza gelip laf atar, aynı hızla geri giderdi. Bir keresinde biz yine bu şarkıyı dinlerken içeri dalıp “Ne diyor burada?” diye sordu bana aniden. Ben kulak kabarttım ve tam cevap verecektim ki “Sen İtalyanca bildiğine emin misin?” deyip çıktı.
Ben de bunu hatırlattım on beş yıl sonra hâlâ kıpır kıpır olan, yerinde duramayan adama.
İnsanın yaşı ilerledikçe kazandıkları azalıp kaybettikleri artıyor ama ne mutlu ki İtalyanca bana quello che ho vinto e perso (kazanıp kaybettiklerimi), quello che vincerò e perderò (kazanıp kaybedeceklerimi) paylaştığım ve paylaşacağım una carissima amica kazandırdı!
Şimdiye kadar öğrendiğimiz zamanlar, yapılar ve sözcükler ile capirete facilmente il testo di questa canzone che inizia così (böyle başlayan bu şarkının sözlerini kolaylıkla anlayacaksınız):
Nei sogni che facevo da bambino vivevo la mia vita come un re, avevo giorni pieni di sole, non c’era mai dolore. Vincerò, perderò la mia vita vivrò io da solo dovrò camminare Vincerò, perderò La mia strada farò, Giocherò la partita della vita. Ho avuto brevi attimi di gioia, Momenti interminabili di noia, Ho avuto giorni pieni di sole, Io so cos’è il dolore…
Yine de biraz ipucu:
Çocukken gördüğüm rüyalarda, kurduğum hayallerde kral gibi bir bir hayat yaşıyordum, hiç üzüntünün olmadığı güneşli günlerim vardı, kazanacağım kaybedeceğim, kendi hayatımı yaşayacağım, tek başına yürümek durumunda kalacağım, kendi yolumu çizeceğim, hayatın maçını oynayacağım, neşeli ve sevinçli kısa anlarım oldu, hiç bitmeyen sıkıntılı anlarım da, güneşli günlerim oldu ama şimdi üzüntünün ne olduğunu biliyorum.
Devamı da bu minvalde ilerliyor..
Essere ve avere yardımcı fiillerini gelecek zamanda çekip yanına fiillerin geçmiş zaman halini getirdiğimizde ilerideki bir zamanda tamamlanmış olacak bir eylemi anlatabiliriz.
Yapılmış olması beklenenleri önceden bildirmemize olanak sağlayan bu zamanın adı Futuro Anteriore.
Ancak yine kullanacağımız fiilin avere ile mi yoksa essere ile mi çekildiğine dikkat etmek gerekiyor. Saremo usciti/e (çıkmış olacağız), avrò finito (bitirmiş olacağım), saranno arrivati/e (varmış olacaklar), avremo fatto (yapmış olacağız).
Bu konuyu un proverbio siciliano (bir Sicilya atasözü) ile bitirelim:
Solo i veri amici ti diranno quando il tuo viso è sporco (Yüzün kirli olduğunda yalnızca gerçek arkadaşların söyler)
İtalyanca’da fiillerin mastar halinde-are, -ereveya-ireile bittiğini söylemiştim. Dönüşlü fiiller ise bu fiillerden türeyip -arsi, -ersi veya-irsi ile biten fiillerdir (si burada kendi, kendini veya kendine anlamına gelir).
Bu fiiller, kişinin veya kişilerin kendine dönük yaptıkları eylemleri (yıkanmak, giyinmek, taranmak, uyanmak, kalkmak) ya da birden fazla kişinin karşılıklı olarak gerçekleştirdiği eylemleri (buluşmak, karşılaşmak, selamlaşmak, görüşmek, haberleşmek) anlatmak için kullanılır.
Dönüşü fiiller, geçişli (nesne alabilen) bir fiil mastarından elde edilmiştir. Lavare fiili ‘yıkamak’ anlamına gelirken, lavarsi dönüşlü fiili ‘yıkanmak’anlamına gelir. Karşılıklı olarak yapılan bir eylemi anlatan ikinci gruptan bir örnek vermek gerekirse, ‘selamlamak’ anlamına gelen salutare fiilinden gelen salutarsi dönüşlü fiili ise ‘selamlaşmak’ anlamına gelir.
Pronomi riflessivi (dönüşlü zamirler), tekil ve çoğul şahıslar için sırasıyla mi, ti, si, ci vi, si olarak kullanılır.
Tüm dönüşlü fiiller geçmiş zamanda essere yardımcı fiili ile çekilir ve bu nedenle fiilin geçmiş zaman hali cinsiyete göre değişir.
Şimdi bu iki gruba ayrı ayrı bakalım:
Yukarıda bahsettiğim ilk gruptaki fiiller, bir veya birden fazla kişinin kendine dönük olarak gerçekleştirdiği bir eylemi anlatır ve tüm şahıslar için çekilir.
Verbi riflessivi: lavarsi (yıkanmak), pettinarsi (taranmak), alzarsi (kalkmak), svegliarsi (uyanmak), vestirsi (giyinmek), spogliarsi (soyunmak), trovarsi (bulunmak), muoversi (hareket etmek, yer değiştirmek), avvicinarsi (yaklaşmak), prepararsi (hazırlanmak), chiamarsi (adı olmak)
Örnek olarak alzarsi (kalkmak) fiilini önce geniş, sonra da geçmiş zamanda çekelim:
mi alzo-ti alzi-si alza-ci alziamo-vi alzate-si alzano
mi sono alzato/a-ti sei alzato/a-si è alzato/a-ci siamo alzati/e-vi siete alzati/e-si sono alzati/e
Normalmente mi alzo molto presto ma stamattina mi sono alzato/a alle dieci. (Normalde çok erken kalkarım ama bu sabah onda kalktım) Si è alzato/a dalla sedia ed è salito/a sul palco. (Sandalyeden kalktı ve sahneye çıktı)
Giorgio Gaber’in Lo Shampoo şarkısındaki non si muove una foglia (bir yaprak bile kıpırdamıyor) ifadesi, muoversi dönüşlü fiilinin geniş zaman çekimini içeriyor.
Dönüşlü bir fiil, daha önce gördüğümüz si mangia (yenir), si dice (denir, söylenir), si scrive (yazılır) örneklerindeki si passivante ile kullanılarak edilgen bir cümle kurulacaksa, iki kez si yerine ci si kullanılır:
Ci si alza tardi quando non c’é scuola(okul yokken geç kalkılır).
Lavarsi dönüşlü fiili ‘yıkanmak’ anlamına geldiği gibi, lavarsi le mani ‘ellerini yıkamak’ veya lavarsi i capelli ‘saçlarını yıkamak’ anlamına gelir.
Mi lavo le mani molto spesso (Ellerimi çok sık yıkarım) Si lava i capelli ogni giorno(Saçlarını her gün yıkar)
İtalyanca’da ellerini, yüzünü, saçlarını yıkamak veya saçlarını yaptırmak, kestirmek gibi ifadelerde iyelik sıfatları (le mie mani, la mia faccia, i miei capelli) kullanılmaz.
mi, ti, si, ci vi, si zamirleri mastar halinde kalan bir fiil ile birleşebilir, dolayısıyla dovere (zorunda olmak), volere (istemek), potere (yapabilmek) yardımcı fiilleri kullanırken iki şekilde ifade etmek mümkündür:
Domani mi devo svegliare alle cinque (Yarın beşte uyanmam gerek)
Bu cümleyi Domani devo svegliarmi alle cinque olarak da kurabiliriz.
Aynı şey gerundio halinde kullanılan fiiller için de geçerlidir:
Mi sto lavando le mani (Ellerimi yıkıyorum).
Bu cümle de Sto lavandomi le mani şeklinde kurulabilir.
İkinci gruptaki fiiller ise birden fazla kişinin karşılıklı gerçekleştirdiği bir eylemi anlatır ve bu nedenle yalnızca üç çoğul şahıs için çekilir.
Örnek olarak vedersi (görüşmek) dönüşlü fiilinin geniş ve geçmiş zamanda nasıl çekildiğine bakalım:
ci vediamo-vi vedete-si vedono
ci siamo visti/e-vi siete visti/e-si sono visti/e
Normalmente ci vediamo ogni settimana ma questa settimana non ci siamo visti/e. (Normalde her hafta görüşürüz ama bu hafta görüşmedik)
Eğer ‘görüşmedik’ yerine ‘görüşemedik’ demek istersek potere fiilini kullanarak Non ci siamo potuti/e vedere demeliyiz çünkü essere ile çekilen fiiller kullanıldığında verbi ausiliari (volere, potere, dovere) essere ile çekilir ve dönüşlü fiiller de söylediğim gibi her zaman essere ile çekilir.
Non ci siamo potuti/e vedere (görüşemedik) seçeneği Non siamo potuti/e vederci olarak da söylenebilir.
Ci vediamo domani (Yarın görüşürüz veya Yarın görüşelim) Ci vediamo domani? (Yarın görüşüyor muyuz veya Yarın görüşelim mi) Ci sentiamo allora (Haberleşiriz o zaman)
Arrivederci ifadesi de vedersi dönüşlü fiilinden geliyor ve anlamı tam olarak yeniden görüşmek üzere.
Vorrei vedersi più spesso (Daha sık görüşmek isterim) Devono trovarsi per discutere le cose (Meseleleri tartışmak için buluşmaları gerek)
Her iki grupta da olan trovarsi dönüşlü fiili bulunmak veya buluşmak anlamına gelir.
Piazza Duomo a Milano
Dove si trova la piazza più grande della città? (Şehrin en büyük meydanı nerede) Dove si trovano le piazze più grandi della città? (Şehrin en büyük meydanları nerede) Ogni volta che vado in Italia, Laura ed io ci troviamo a Roma (İtalya’ya her gittiğimde Laura ile Roma’da buluşuruz) Dopo il concerto ci troviamo in Piazza Duomo (Konserden sonra Duomo Meydanı’nda buluşuyoruz/buluşalım)
Vostradamus Sizindamus
Not: Bu konu anlatımını kitabımdan alıp eklemeler, değiştirmeler yaptım. Sürekli lavare (yıkamak) fiilini örnek verip el yıkamaktan bahsetmişim, başımıza gelecekleri bilirmiş gibi!
Daha önce Come si dice? (nasıl denir), Come si scrive? (nasıl yazılır) ve Come si pronuncia? (nasıl telaffuz edilir) soruları ile edilgen yapı hakkında bir fikrimiz olmuştu. Si passivante adı verilen bu yapıda si beve (içilir), non si mangia (yenmez), si dice (denir), si ascolta (dinlenir), si può fare (yapılabilir), non si deve parlare (konuşulmamalı) gibi genel bir ifade söz konusudur.
Si vede (görülür, görülüyor) örneğini alalım. Non si vede bene con questi occhiali (bu gözlükle iyi görülmüyor), si vede poco da qui (buradan az görülüyor) veya non si vede niente (hiçbir şey görülmüyor) diyebileceğimiz gibi görülen/görülmeyen şeyin ne olduğunu da söyleyebiliriz:
Dalla finestra si vede un bellissimo parco (pencereden çok güzel bir park görülüyor).
Eğer görülen şey birden fazla ise fiilimizin çekimi de çoğul olmalıdır:
Dalla finestra si vedono dei grattacieli (pencereden gökdelenler görülüyor).
Diğer edilgen yapıda, etken cümledeki nesne edilgen cümlenin sözde öznesi olur. Edilgen cümle essere veya venire yardımcı fiili ve asıl fiilin geçmiş zaman hali ile oluşturulur.
I cittadini rispettano le regole (vatandaşlar kurallara uyar/uyuyor).
Bu etken cümleyi şu iki şekilde ifade edebiliriz:
Le regole sono rispettate dai cittadini (vatandaşlar tarafından kurallara uyulur). veya Le regole vengono rispettate dai cittadini (vatandaşlar tarafından kurallara uyulur).
Eğer kurallar değil de tek bir kuraldan bahsedecek olsaydık sono ve vengono yerine é ve viene demeliydik (la regola é/viene rispettata dai cittadini).
Bir eylemin kim tarafından gerçekleştirildiğini belirtirken da ve tabii ki gerekiyorsa articolo ile birleşmiş halini kullanmalıyız (da+i cittadini).
Kurala veya kurallara uyulması gerektiğini söylemek istersek dovere ve essere/venire fiillerini birlikte kullanabileceğimiz gibi yalnızca andare fiilini de kullanabiliriz.
La regola deve essere/venire rispettata(Kurala uyulmalı) Le regole devono essere/venire rispettate (Kurallara uyulmalı) veya La regola va rispettata (Kurala uyulmalı) Le regole vanno rispettate(Kurallara uyulmalı)
Edilgen çatıda geçmiş zaman kullanımı biraz zordur. Şimdilik kuralı söyleyip bir örnek vereyim, daha sonra yazılarda kullanarak daha doğal bir şekilde öğrenmenize yardımcı olayım.
Geçmiş zamanda essere fiilinin kendisi de essere ile çekildiği ve bu fiilin geçmiş zamanı stato olduğu için edilgen cümleler şu şekilde kurulur. Essere ile çektiğimiz fiillerde cümlenin öznesinin cinsiyetine ve tekil/çoğul olma durumuna dikkat etmemiz gerektiğini unutmayın.
La mia macchina non é stata lavata da due mesi.
(Arabam iki aydır yıkanmadı)
Not: Bunu belirtmeden geçemeyeceğim, bu gerçekten benim arabam. Kitabı hazırlarken, yazdıkça illustrasyonları hazırlasın diye Gamze’ye yolluyordum ve resim istediğim yerlere parantez içinde terliksiz bir aile veya sopa ucunda çıkınıyla dağ bayır kaçan H harfi çılgınlığında bir açıklama yazıyordum. İki aydır yıkanmayan araba örneğimin altına da kirli bir araba notu düşmüştüm yalnızca. Uzaktan çalıştığımız ve tabii ki arabamı bilmediği halde tıpatıp aynısı gelince şok oldum.
Ve baktım bayağı bir süredir ihmal etmişim, utanç içinde o gün hemen yıkattım!
Güne ve haftaya coronanın più forte (daha güçlü), riskimizin più grande (daha büyük) ve yolumuzun più lungo (daha uzun) olduğunu ancora una volta (bir kez daha) dinleyerek başladığım halde, meno allegra (daha az neşeli) bir ruh haline girmeden, karşılaştırma sözcüklerini anlatmaya başlıyorum.
İlk olarak comparativo di uguaglianza (aynı olma) sözcüklerine bakalım. Eğer iki kişi veya şey bir konuda aynı nitelikte ise così … come veya tanto … quanto ile karşılaştırma yapabiliriz. Genellikle, sıfattan önce gelen così ve tanto sözcükleri kullanılmaz.
Mario è così intelligente come sua sorella. (Mario kız kardeşi kadar zekidir) Livia è tanto bella quanto sua madre. (Livia annesi kadar güzeldir)
Aynı cümleleri Mario è intelligente come sua sorella ve Livia è bella quanto sua madre olarak kurabiliriz.
Bir nitelik yerine yapılan bir şeyin çokluğunu karşılaştıracaksak fiilden sonra tanto quanto kullanmalıyız. Yine tanto sözcüğünü atabiliriz.
Non viaggiamo tanto quanto voi. (Sizin kadar çok seyahat etmiyoruz) I bambini mangiano quanto loro padre. (Çocuklar babaları kadar yiyor)
Comparativo di maggioranza (daha fazla olma) ve minoranza (daha az olma) sözcükleri ise più ve meno. Karşılaştırdığımız kişi veya şeyden de bahsedeceksek –den, –dan anlamında di ve tabii gerekiyorsa del, dello, dell’, dei, degli veya delle gibi articolo ile birleşmiş halini kullanmalıyız.
Io ve tu zamirleri bir preposizione sonrasında kullanıldığında me ve te olur. Di me, di te, per me, per te, con me, con te gibi.
Tu sei più brava di me. (Sen benden daha başarılısın) Roberto è più giovane della sua moglie. (Roberto karısından daha gençtir)
Io sono meno intelligente di Einstein. (Einstein’dan daha az zekiyim) Sono molto modesta vero? (Çok mütevazıyım değil mi)
Miktar ve sayı karşılaştırılacaksa yine più veya meno kullanılır.
Loro hanno più amici di noi. (Bizden daha fazla arkadaşları var) Tu spendi più di tuo fratello. (Erkek kardeşinden daha fazla harcıyorsun) Lei dorme meno della sua gemella. (İkizinden daha az uyuyor)
Aynı kişi için iki farklı özellik veya iki eylem karşılaştırıldığında di yerine che kullanacağız cümlemizde.
Anita è più simpatica che bella. (Anita güzel olmaktan çok sempatiktir) Carlo sembra più americano che italiano. (Carlo İtalyandan çok Amerikalıya benziyor) Nuotare è meno difficile che sciare. (Yüzmek, kayak yapmaktan daha az zordur)
Bazı sıfatlar için ise farklı bir karşılaştırma sözcüğü daha sık kullanılır.
buono (iyi) migliore, più buono (daha iyi) cattivo (kötü) peggiore, più cattivo (daha kötü) grande (büyük) maggiore, più grande (daha büyük) piccolo (küçük) minore, più piccolo (daha küçük)
Maggiore ve minore çoğu zaman fratello maggiore/minore veya sorella maggiore/minore ifadelerinde olduğu gibi yaşça daha büyük veya daha küçük anlamında kullanılır.
En güzel, en zor, en az pahalı ifadeleri için kullanacağımız superlativo ise più ve meno öncesinde articolo determinativo ile oluşturulur.
La studentessa più studiosa della classe è Irina (Sınıfın en çalışkan öğrencisi Irina’dır) Irina è la più studiosa della classe (Irina sınıfın en çalışkanıdır) Per te, qual’è la più bella città in Italia? (Sence İtalya’daki en güzel şehir hangisi) Il migliore metodo per imparare una lingua straniera è praticare molto. (Yabancı bir dil öğrenmenin en iyi yolu çok pratik yapmaktır)
Bir sıfatın anlamını kuvvetlendirmek için öncesinde kullandığımız molto, tanto (çok) sözcükleri yerine sıfatın sonuna –issimo ekini getirebiliriz. Bu eke, sıfatın nitelendirdiği ismin cinsiyeti ve sayısına göre –issimo,–issima, –issimi ve –issime, yani son harfi –o olan sıfatlarda olduğu gibi dört şekilde rastlayacağız.
20. yüzyılın son yıllarından birinde işim gereği Adana’ya geldiğimi ve küçük bir yaşta ayrılıp yıllar sonra döndüğüm için ilk zamanlar pesce fuor d’acqua (sudan çıkmış balık) gibi olduğumu yazmıştım. Arada bir geri suya atlayıp soluklanmak için yemek saatlerinde ofise yakın bir otelin havuzuna kaçardım. Yemek molamız normalde bir saatti ama biz uzak bölgede çalışanlar evde veya dışarıda yediğimiz için un’ora e mezza (bir buçuk) saat süremiz vardı. Hem süremiz daha uzundu hem de İstanbul merkezimizdeki yemekhane ve enfes yemeklerinden mahrum olup kendi yağımızda kavrulduğumuz için ekstra bir para yatardı hesabımıza her ay.
İşte ben de bu vakit ve nakit avantajını havuzda değerlendirirdim. Bizim buralara yaz molto presto (çok erken) geldiği için oldukça uzun bir dönem bu keyifli kaçamağı yapardım fırsat buldukça. İşim gereği sık sık geç saatlere kadar çalıştığım için bazen bu süreyi iki saate çıkarma hakkı bulurdum kendimde. Amerikalı scrittrice (kadın yazar) Frances Mayes’in Under the Tuscan Sun kitabını orada, Çukurova güneşi altında okumuştum. Islanıp ıslanıp kurumaktan oldukça kalındır kitabım, ona baktıkça hep o günleri hatırlarım.
Frances Mayes, Toskana Güneşi adıyla Türkçe olarak da yayınlanan bu anı kitabında, Toskana’da görüp anında sahip olma isteği duyduğu 200 yıllık eski Casa Bramasole’yi satın alma, restore etme ve bu arada İtalyan yaşam tarzına alışma sürecini anlatıyor. Bu eski Toskana evini bir cennete dönüştüren Frances ve suo marito (kocası) Ed, yeni evlerindeki hayatlarını o kadar seviyor ki Bramasole’nin bulunduğu Cortona artık yalnızca yazı geçirdikleri yer değil, asıl memleketleri olmaya başlıyor.
Mayes, bu kültürden aldığı ilhamla, aralarında keyifli bir yemek kitabı da olan, Toskana ağırlıklı olmak üzere İtalya ile ilgili farklı türlerde çok sayıda kitap yayınladı. Inoltre (ayrıca), yine Türkçe’ye çevrilmiş olan A Year in the World (Dünyada Bir Yıl) ve bir anı kitabı olan Under Magnolia da huzurlu evi Bramasole’den çıkan eserleri.
Bramasole, olio di oliva extra vergine
Frances Mayes’i solamente (yalnızca) yazar olarak tanımlamak eksik olur. O aynı zamanda üniversite hocası, şair, gezgin, gurme, amatör mimar ve girişimci bir kadın. Kendi zeytinlerinden ürettikleri Bramasole markalı naturel sızma zeytinyağını, torununun hazırladığını söylediği sito web (web sitesi) üzerinden de pazarlıyor.
Sizi Frances ve Ed ile tanıştırayım:
Bramasole e la vita toscana Bramasole ve Toskana hayatı
Frances Mayes’in, kitaplarına, blog yazılarına ve yemek tariflerine göz atmak istersiniz belki, web sayfasının adresini de vereyim:
Gelelim benim Bramasole’me! İtalyanca bramare fiili arzulamak, çok istemek (long for, yearn for) demek, yani güneşi arzulamak oluyor Bramasole. Geçen yıl Eylül ayında anne, teyze, abla ve kuzenler olmak üzere altı kadın Alaçatı’ya kaçtık dört gün. Terapi amaçlı bu kaçamağı ben icat edip herkesi tek tek ikna etmiştim.
En zor olan bu ilk adımı geçince organizasyona başladım. İkinci zor adım, herkesin rahat edeceği ve memnun kalacağı mekânı bulabilmekti. La mia preferenza (benim tercihim) olan butik otel fikrini çok demokratik yollardan empoze edip kabul ettirdikten sonra işin en keyifli ama bir o kadar da sorumluluk içeren kısmı kaldı: herkesi kucaklayan bir butik otel bulmak, yani un boutique hotel che abbraccia tutti!
Sotto il sole dell’Egeo Ege güneşinin altında
Günlerce ince eleyip sık dokuyarak araştırma yaptım ve kendimi dönüp dolaşıp, güzel görsellerini ve hakkında yapılan yorumları çok sevdiğim Bramasole Butik Otel’e bakarken buldum. Tanti anni fa (çok yıllar önce) okuduğum Under the Tuscan kitabının ayrıntılarını ve Frances Mayes’in villasının adının Bramasole olduğunu hatırlamıyordum.
Bu otelin adının, kitaptan uyarlanan filmden ilham alınarak seçildiğini okuyunca giusto (doğru, tamam) dedim zaten çünkü tıpkı Mayes ile Casa Bramasole arasındaki gibi bir bağ oluşmuştu bu şirin otelle aramda. Gerçekten de girdiğimiz andan kapıda uğurlandığımız ana kadar sarmaladı bizi Bramasole ve tatlı ekibi.
Bramasole Butik Otel, otel sahibi çiftin İtalya’da architettura (mimarlık) okuyan kızının eseriymiş meğer ama zaten her bir ayrıntı fısıldıyordu insanın kulağına bunu!
Bu yaz, corona yüzünden vacanze estive (yaz tatili) seçenekleri çok sınırlandı. Bence ev konforunda butik oteller konaklamada tercih edilecek, edilmeli de. Merkeze son derece yakın ama bir o kadar da sessiz ve huzurlu bir sokaktaki on odalı Bramasole Butik Otel’i Alaçatı’ya gitmeyi düşünenlere, Ege güneşi altında Toskana zevkini yaşamak isteyenlere öneririm.
Alaçatı’da bizim Morçatı Kadın Sığınma Evimiz olup ruhumuzu onaran, yalnızca adulti (yetişkinleri) kabul eden Bramasole, her türlü tatil beklentiniz için uygun bir seçenek.
Otel yeni olduğu için TripAdvisor’a yorum yazmamızı rica etmişlerdi. Döner dönmez, yabancılar da okuyabilsin diye, İngilizce bir commento (yorum) yazdım. Şimdi tekrar baktım yorumuma ne yazmışım diye. Seneye Eylül’de tüm odaları ayırtıp oteli kapatacağımı ifade eden çok iddialı bir başlık atmışım, demek ki seneye diğer odalara da misafir bulurum, yine gideriz gibi hissetmişim. Ne bileyim başımıza gelecekleri!
Dal libro (kitaptan) esinlenerek çevrilen ama farklı bir kurgusu olan, benim de geçen sene Alaçatı’ya gitmeden izlediğim Under the Tuscan Sun (Türkçe adı Kızgın Güneş) filmini izlemek isterseniz:
Soru sözcüklerine baktığımız yazıda bu soruyuCom’è il tempo oggi? (Bugün hava nasıl) soru cümlesinde bu şekilde vermiştim. Henüz yalnızca essere (olmak) fiilinin çekimini öğrendiğimiz için böyle sormuştum havanın nasıl olduğunu.
Com’è il tempo?
İtalyanca’da hava durumunu iki şekilde sorabiliriz:
Com’è il tempo? (hava nasıl)
Che tempo fa? (ne hava yapıyor).
Hava nasıl olabilir bakalım:
Il tempo è bello/Fa bel tempo – Hava güzel
Il tempo è brutto/Fa brutto tempo – Hava kötü
C’è il sole
Fa freddo veya freddissimo – Hava soğuk veya çok soğuk
Fa caldo veya caldissimo – Hava sıcak veya çok sıcak
Edip Akbayram’ı da analım bari Hava Nasıl Oralarda şarkısının nakaratını İtalyanca’ya çevirerek:
Che tempo fa da quelle parti, hai freddo?
Nevica sui miei capelli, non lo vedi?
(Hava nasıl oralarda, üşüyor musun? Kar yağıyor saçlarıma görmüyor musun?)
Nevica sui miei capelli Saçlarıma kar yağıyor
Sadece kar yağsa iyi saçlara, bir de Rapunzel olma yolundayız hayırlısı bakalım. Kuaför bir terapi merkezidir bizler için, girerken depresif çıkarken manik olduğumuz. Sohbetimizi eder, bol köpüklü kahvemizi içer, sevgiyle uğurlanırız. Orada tanıdıklarla sohbet etmek, tanımadıklarla tanışmak, memleketimden kadın manzaraları izlemek ne de güzeldi.
21. yüzyılın savaş kalkanı reklamıyla sinirimi bozan siperliklerle teker teker girip savaşır gibi saç kestireceksek, saçlarına kar yağmış Rapunzel olarak gezerim daha iyi. İşleri biraz sakinleşsin, kuaförüm bana gelir ve evde keser, boyar saçımı. Kahvemizi içer, sohbet ederiz. Ben de anlamsız cılız tay kuyruğumdan kurtulur, aynalarla barışırım artık.
İtalyanca derslere gelen üçüncü sınıfta minik bir kız öğrencim vardı. Dersleri çizgi filmler, karikatürler ve komik şiirler ile ona göre tasarlamıştım. Ders günleri dışında da gelirdi sıkıldıkça. Bir gün, daha bir bakımlı gördü beni herhalde, “Ülgeeen bugün kendini çok havalı sanıyorsun ama değilsin” dedi gayet acımasız bir tonda. Kalakaldım, öyle sanmıyordum kendimi ama bu ezici iltifatı aldığım an havam değişti, bütün günü özgüvenli ve havalı geçirdim. Küçük kızlar (gerçi bazen koca kadınlar da) sevgiye rekabet karıştırır farkında olmadan. Bu tarz cümlelerde ve tepkilerde bol iltifat gizlidir aslında!
Yaşı yetenler bilir, çok yıllar önce ilk özel televizyon kanalında Hülya Uğur diye çok havalı bir hava durumu spikeri vardı. Ben de onun kapanış dileğiyle bitirmek istedim bu yazımı:
Havalar nasıl olursa olsun, sizin havanız iyi olsun!
Essereve averefiilinin çekimlerini çok rahat kullanabilmemiz gerekiyor çünkü bu iki fiili geçmiş zamanda verbi ausiliari (yardımcı fiiller) olarak kullanacağız.
Avere ile biraz daha pratik yapmak için bu fiilin kullanıldığı deyimsel ifadelere bakalım:
Ho sete Susadım
avere x anni (x yaşında olmak), avere fame (acıkmak), avere sete (susamak), avere freddo (üşümek), avere caldo (sıcaklamak), avere sonno (uykusu olmak), avere paura (korkmak), avere ragione (haklı olmak), avere torto (haksız olmak), avere fretta (acelesi olmak), avere voglia di (istemek, canı istemek), avere bisogno di (ihtiyacı olmak)
Quanti anni hai?sorusu ile karşımızdakine yaşını sorabiliriz. Tam tercüme edecek olursak, kaç yıla sahip olduğunu sormuş oluyoruz. Karşılığında ho quindici anni, ho vent’anni, ho trentadue anni veya ne ho dieci, ne ho ventuno, ne ho quarantagibi bir cevap alabiliriz.
Ne İtalyanca’da oldukça sık kullanılan bir particella, yani parçacık. Tam karşılığı olmasa da onlardan gibi çevirebiliriz belki. Kaç yıla sahipsin? sorusuna cevap olarak bende onlardan yirmi tane var demiş oluyoruz.
Sul piatto ce ne erano venti Sono deliziosi, ne ho mangiati cinque
Bir tabakta 20 kurabiye olsun. “Tabakta onlardan (di quei biscotti) yirmi tane vardı”, “Çok lezzetli, onlardan (di quei biscotti) beş tane yedim” diye aramızda bahsi geçen kurabiyelere işaret edip tekrar kurabiyeler sözcüğünü kullanmayabiliriz.
Bu minik sözcüğü bir de di edadı alan ifadelerde kullanacağız. Avere fiilinin kullanıldığı deyimsel ifadeler listemdeki son iki ifade ile anlatmaya çalışayım.
Ho voglia di andare al cinemadiye sinemaya gitmek istediğini söyleyen kişiye, canı gitmek istemeyen arkadaşı Non ne ho voglia diyebilir kısaca. Ne burada sinemaya gitmek eyleminin yerini tutar.
Birisine bir şey anlattıktan veya bir teklif yaptıktan sonra Che/cosa ne dici? veya Che/cosa ne pensi?diye bu konuda ne dediğini veya düşündüğünü sorabiliriz. Ya da teklifimizi doğrudan ne kullanarak yapabiliriz: Che/cosa ne dici di mangiare fuori stasera? (Bu akşam dışarıda yemeye ne dersin)
İş yerinde bunalmışken telefonda tatilinin ne kadar güzel geçtiğini anlatan arkadaşıma iç geçirerek Ne ho bisogno anch’iodiyerek benim de buna ihtiyacım olduğunu dile getirebilirim. Uzun uzun tatile gitmeye ihtiyacım olduğunu söylememe gerek kalmaz, yani non c’è ne bisogno!
Che ne dite di prendere una pausa caffè, bir kahve molasına ne dersiniz?
